Çocuk 1 yaşına yaklaştığında, hareket ve kendini ifade etme becerisi artacak ve etrafını keşfe çıkmaya başlayacaktır. Bu dönemde ailenin işi güçleşir. Çocuğunu tehlikelerden korumak, ona doğruyu öğretmek, gelişimini desteklemek ve onu “terbiye” etme amacı ile farklı disiplin yöntemlerini uygulamaya başlarlar. Gerçekçi beklentiler, karşılıklı anlayış, teşvik, iletişim becerileri- küçük çocuklarda işbirliği ve sorumluluğun geliştirilmesi için bir temel oluştururlar.
Bu temeli oluştururken aileler etkili disiplin yöntemleri uygulayabilirler. Disiplin, bazı yetişkinler için ceza ile aynı anlamı taşır. Fakat disiplin, çocuğa başkaları ile işbirliği yapmasını, kendi davranışlarını kontrol etmesini, iç denetim geliştirmesini öğretir. Disiplin olumlu davranışların pekiştirilmesi ve olumsuz davranışların ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Çocuklarda bu olumlu davranışların geliştirilmesi ve pekiştirilmesi için ailelerin yapabilecekleri çok şey vardır:Yaşın gelişimsel özelliklerini bilmekÇocuğun içinde bulunduğu dönemin gelişimsel özelliklerini bilerek beklentiler oluşturmak ve bu doğrultuda çocuğu desteklemek gerekir.
Öeğin, üç yaşına kadar çocuklar başkaları ile uyumlu bir şekilde oynayamazlar. Anne babalar 2 yaşındaki çocuklarını başka çocuklar ile oynamaları için bir ortam yaratmaya çalışırlarsa hayal kırıklığına uğrarlar. Çünkü çocukları bekledikleri uygun davranışı göstermeyebilir. Aynı şekilde iki yaşında bir çocuk ile yemeğe gidildiğinde onun uzun süre yerinde oturmayacağı bilinmeli.
Anne baba olarak böyle bir beklentiye girmek aynı şekilde hayal kırıklıklarına ve gerginliklere sebep verebilir. Çünkü bu iki durumda da tanımlanan davranışalar, çocuğun içinde bulunduğu yaş döneminden beklenilmeyecek becerilerdir. Bu sebeple gelişimini desteklemeye yönelik, gelişimsel özelliklerin takip edilmesi edilmesi ve buna oygun ortamların hazırlanması gereklidir.
Her yaşa uygun yöntemi uygulamak2 yaşındaki bir çocuğa ve 8 yaşındaki bir çocuğa farklı disiplin yöntemleri uygulamak gerekir. Öeğin, ‘dikkatini başka yere çekmek’ bebekler ve küçük çocuklar için etkili olabilir ama 4 yaşındaki bir çocuk için olmayacaktır. Çocuğun içinde bulunduğu dönemdeki yapabilirlikleri önemlidir.Çocuğun gözleri ile dünyaya bakmak Çocuklar yetişkinler gibi düşünmezler. Çocuklarının davranışlarını kendi standartları ile değerlendirmeye kalkışan yetişkinler zor anlar yaşayabilirler.
Öeğin, iki yaşında topunun arkasından sokağa fırlayan bir çocuk veya dört yaşında ‘ödünç aldım’ diyerek arkadaşının evinden sormadan oyuncak getiren çocuğu bir yetişkinin anlaması zor olabilir. Çocukların farklı düşündükleri kabul edilmeli. Bu farklı düşünme tarzı gelişime bağlı olarak farklılıklar ve gelişim gösterir. Öeğin, 66-72 ayda çocuklar karmaşık neden- sonuç ilişkilerini kurabilirler.Kendi çocuğunu iyi tanımakHerhangi bir disiplin yöntemi belirli bir yaş aralığı için önerilebilir, ama anne babalar zaman içerisinde bazı yöntemlerin kendi çocuklarında etkili olmadığını veya bazı yöntemlerin ise çok etkili olduğunu keşfedeceklerdir.Davranışın nedenini düşünmekAileler çocuklarının davranışlarının nedenlerini anlamaya çalışırlarsa, oluşan olumsuz bir davranışı değiştirmek için ne yapabileceklerini çok daha kolay bulabilirler. Öeğin çocuk yemek yemiyorsa belki çok yorgundur, belki hastalanmak üzeredir veya başka bir sıkıntısı vardır. Önemli olan böyle bir durumda çocuğa ulaşılmasıdır.
Her davranışın mutlaka geçerli bir nedeni olmayabilir, ancak eğer çocuğun yaptığı olumsuz davranışın çocuğa göre geçerli bir sebebi varsa, bunu bilmek çocuğa daha anlayışla yaklaşılmasını sağlayabilir.Çocukların davranışlarının bir veya birçok nedeni olabilir. Çocukların kendilerini ifade etme becerisi geliştikçe davranışın nedenini, çocukla birlikte bulup düzeltmeye çalışmak veya desteklemek önemlidir. Anne baba çocuğun davranışının nedenine kendi karar vermemeli, nedeni çocuktan da öğrenmelidir. Ailenin düşündüğü neden çocuk için geçerli olmayabilir. Öeğin, gece yalnız yatmak istemeyen çocuğun kapris yaptığını düşünen anne aslında çocuğun korktuğunu gözden kaçırabilir.Çocuğun da ihtiyaçlarının farkında olmak ve ona yardımcı olmak
Çoğu olumsuzlukların üstesinden gelmek için önemlidir. Öeğin, bir anne acelesi olup evden bir an önce çıkmak, çocuğu da oyuncakları ile oynamaya devam etmek istiyor olabilir. Çocuk aniden kaldırılıp götürülürse, annesine zorluk çıkartabilir. Onun isteği oyuncakları ile oynamaktır. Anne çocuğunun yanına gidip, gitme nedenlerini açıklayıp, oyuncaklara çocuğu ile birlikte veda ederse çocuk daha az tepki gösterecektir.Çocuğun ritmine ayak uydurmakHer çocuğun gün içinde daha aktif, yorgun, neşeli ve sinirli olduğu zamanları vardır. Anne babalar bunu iyi gözlemlerler. Anne babanın kendi düzenleri uğruna çocuk ile mücadeleye girmeleri yerine, onun ritmini gözetmeleri önemlidir. Öeğin, dışarı çıkma zamanının çocuğun yorgun/ aç olduğu saatlere veya uyku zamanına denk getirmemek.Çocuk için güvenilir olmakAileler çocuklarına bakmakla yükümlüdürler.
Fakat anne baba olmak, çocuk için güvenilen bir kişi olmayı beraberinde getirmez. Güven duygusu bebeklikten itibaren ihtiyaçların düzenli karşılanması ile gelişir. Çocuğa sıcaklık/sevgi göstererek, tutarlı davranarak ve ona karşı adil olarak gelişecektir. Anne babasına güvenen bir çocuk, kendisine sınırlar koyulurken onlara güvenecek ve dediklerini korkmadan yapacaktır. Tutarlı olmakÇocukla ilişkide tutarlı olmak çok önemlidir. Tutarlı davranıldığında hep aynı davranışa aynı tepki verilir. Belli bir davranışın kimi zaman hoş görülmesi kimi zaman da aynı davranış yüzünden ceza alınması çocukta çelişkiler yaratabilir. Yaptığı davranışın doğru mu, yanlış mı olduğunu kavrayamaz. Anne babalar istenmeyen davranışlara tepkilerinde zaman zaman farklı, tutarsız davranabilirler. Öeğin, bazen aynı davranış karşısında daha hoşgörülü, bazen ise daha sabırsız ve sert olabilirler.
Farklı davranmanın birçok sebebi olabilir. Ebevynin tavrını bazen davranışın nerede olduğu, o günkü ruh hali, çocuğun yaşı, kişiliği, kendilerine benzeyen/benzemeyen yönleri etkileyebilir. Öeğin, çocuk evde yemeğini döktüğünde kızılmıyor ama misafirlikte dökerse kızılabilir. Yani ortamın farklılığı anne babanın davranışını değiştirebiliyor. Anne keyifli olduğunda çocuğun evi dağıtmasını hoşgörebilir, sinirli olunduğunda ise kızılabilir. Anne babanın ruh hali çocuğa karşı davranışı etkiliyebiliyor. Anne baba arasındaki eğitim görüşlerindeki tutarlılık yani kullanılan yöntemlerde aynı dilin konuşulması önemlidir.
Öeğin, bir davranış anne tarafından kabul edilemezken baba tarafından kabul ediliyorsa, çocuk kendi içinde çatışmalar yaşayabilir.
Çocuk Ergen ve Evlilik Terapisti & Cinsel Terapist Anıl SARAÇ AKHAN, 2012
Bu temeli oluştururken aileler etkili disiplin yöntemleri uygulayabilirler. Disiplin, bazı yetişkinler için ceza ile aynı anlamı taşır. Fakat disiplin, çocuğa başkaları ile işbirliği yapmasını, kendi davranışlarını kontrol etmesini, iç denetim geliştirmesini öğretir. Disiplin olumlu davranışların pekiştirilmesi ve olumsuz davranışların ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Çocuklarda bu olumlu davranışların geliştirilmesi ve pekiştirilmesi için ailelerin yapabilecekleri çok şey vardır:Yaşın gelişimsel özelliklerini bilmekÇocuğun içinde bulunduğu dönemin gelişimsel özelliklerini bilerek beklentiler oluşturmak ve bu doğrultuda çocuğu desteklemek gerekir.
Öeğin, üç yaşına kadar çocuklar başkaları ile uyumlu bir şekilde oynayamazlar. Anne babalar 2 yaşındaki çocuklarını başka çocuklar ile oynamaları için bir ortam yaratmaya çalışırlarsa hayal kırıklığına uğrarlar. Çünkü çocukları bekledikleri uygun davranışı göstermeyebilir. Aynı şekilde iki yaşında bir çocuk ile yemeğe gidildiğinde onun uzun süre yerinde oturmayacağı bilinmeli.
Anne baba olarak böyle bir beklentiye girmek aynı şekilde hayal kırıklıklarına ve gerginliklere sebep verebilir. Çünkü bu iki durumda da tanımlanan davranışalar, çocuğun içinde bulunduğu yaş döneminden beklenilmeyecek becerilerdir. Bu sebeple gelişimini desteklemeye yönelik, gelişimsel özelliklerin takip edilmesi edilmesi ve buna oygun ortamların hazırlanması gereklidir.
Her yaşa uygun yöntemi uygulamak2 yaşındaki bir çocuğa ve 8 yaşındaki bir çocuğa farklı disiplin yöntemleri uygulamak gerekir. Öeğin, ‘dikkatini başka yere çekmek’ bebekler ve küçük çocuklar için etkili olabilir ama 4 yaşındaki bir çocuk için olmayacaktır. Çocuğun içinde bulunduğu dönemdeki yapabilirlikleri önemlidir.Çocuğun gözleri ile dünyaya bakmak Çocuklar yetişkinler gibi düşünmezler. Çocuklarının davranışlarını kendi standartları ile değerlendirmeye kalkışan yetişkinler zor anlar yaşayabilirler.
Öeğin, iki yaşında topunun arkasından sokağa fırlayan bir çocuk veya dört yaşında ‘ödünç aldım’ diyerek arkadaşının evinden sormadan oyuncak getiren çocuğu bir yetişkinin anlaması zor olabilir. Çocukların farklı düşündükleri kabul edilmeli. Bu farklı düşünme tarzı gelişime bağlı olarak farklılıklar ve gelişim gösterir. Öeğin, 66-72 ayda çocuklar karmaşık neden- sonuç ilişkilerini kurabilirler.Kendi çocuğunu iyi tanımakHerhangi bir disiplin yöntemi belirli bir yaş aralığı için önerilebilir, ama anne babalar zaman içerisinde bazı yöntemlerin kendi çocuklarında etkili olmadığını veya bazı yöntemlerin ise çok etkili olduğunu keşfedeceklerdir.Davranışın nedenini düşünmekAileler çocuklarının davranışlarının nedenlerini anlamaya çalışırlarsa, oluşan olumsuz bir davranışı değiştirmek için ne yapabileceklerini çok daha kolay bulabilirler. Öeğin çocuk yemek yemiyorsa belki çok yorgundur, belki hastalanmak üzeredir veya başka bir sıkıntısı vardır. Önemli olan böyle bir durumda çocuğa ulaşılmasıdır.
Her davranışın mutlaka geçerli bir nedeni olmayabilir, ancak eğer çocuğun yaptığı olumsuz davranışın çocuğa göre geçerli bir sebebi varsa, bunu bilmek çocuğa daha anlayışla yaklaşılmasını sağlayabilir.Çocukların davranışlarının bir veya birçok nedeni olabilir. Çocukların kendilerini ifade etme becerisi geliştikçe davranışın nedenini, çocukla birlikte bulup düzeltmeye çalışmak veya desteklemek önemlidir. Anne baba çocuğun davranışının nedenine kendi karar vermemeli, nedeni çocuktan da öğrenmelidir. Ailenin düşündüğü neden çocuk için geçerli olmayabilir. Öeğin, gece yalnız yatmak istemeyen çocuğun kapris yaptığını düşünen anne aslında çocuğun korktuğunu gözden kaçırabilir.Çocuğun da ihtiyaçlarının farkında olmak ve ona yardımcı olmak
Çoğu olumsuzlukların üstesinden gelmek için önemlidir. Öeğin, bir anne acelesi olup evden bir an önce çıkmak, çocuğu da oyuncakları ile oynamaya devam etmek istiyor olabilir. Çocuk aniden kaldırılıp götürülürse, annesine zorluk çıkartabilir. Onun isteği oyuncakları ile oynamaktır. Anne çocuğunun yanına gidip, gitme nedenlerini açıklayıp, oyuncaklara çocuğu ile birlikte veda ederse çocuk daha az tepki gösterecektir.Çocuğun ritmine ayak uydurmakHer çocuğun gün içinde daha aktif, yorgun, neşeli ve sinirli olduğu zamanları vardır. Anne babalar bunu iyi gözlemlerler. Anne babanın kendi düzenleri uğruna çocuk ile mücadeleye girmeleri yerine, onun ritmini gözetmeleri önemlidir. Öeğin, dışarı çıkma zamanının çocuğun yorgun/ aç olduğu saatlere veya uyku zamanına denk getirmemek.Çocuk için güvenilir olmakAileler çocuklarına bakmakla yükümlüdürler.
Fakat anne baba olmak, çocuk için güvenilen bir kişi olmayı beraberinde getirmez. Güven duygusu bebeklikten itibaren ihtiyaçların düzenli karşılanması ile gelişir. Çocuğa sıcaklık/sevgi göstererek, tutarlı davranarak ve ona karşı adil olarak gelişecektir. Anne babasına güvenen bir çocuk, kendisine sınırlar koyulurken onlara güvenecek ve dediklerini korkmadan yapacaktır. Tutarlı olmakÇocukla ilişkide tutarlı olmak çok önemlidir. Tutarlı davranıldığında hep aynı davranışa aynı tepki verilir. Belli bir davranışın kimi zaman hoş görülmesi kimi zaman da aynı davranış yüzünden ceza alınması çocukta çelişkiler yaratabilir. Yaptığı davranışın doğru mu, yanlış mı olduğunu kavrayamaz. Anne babalar istenmeyen davranışlara tepkilerinde zaman zaman farklı, tutarsız davranabilirler. Öeğin, bazen aynı davranış karşısında daha hoşgörülü, bazen ise daha sabırsız ve sert olabilirler.
Farklı davranmanın birçok sebebi olabilir. Ebevynin tavrını bazen davranışın nerede olduğu, o günkü ruh hali, çocuğun yaşı, kişiliği, kendilerine benzeyen/benzemeyen yönleri etkileyebilir. Öeğin, çocuk evde yemeğini döktüğünde kızılmıyor ama misafirlikte dökerse kızılabilir. Yani ortamın farklılığı anne babanın davranışını değiştirebiliyor. Anne keyifli olduğunda çocuğun evi dağıtmasını hoşgörebilir, sinirli olunduğunda ise kızılabilir. Anne babanın ruh hali çocuğa karşı davranışı etkiliyebiliyor. Anne baba arasındaki eğitim görüşlerindeki tutarlılık yani kullanılan yöntemlerde aynı dilin konuşulması önemlidir.
Öeğin, bir davranış anne tarafından kabul edilemezken baba tarafından kabul ediliyorsa, çocuk kendi içinde çatışmalar yaşayabilir.
Çocuk Ergen ve Evlilik Terapisti & Cinsel Terapist Anıl SARAÇ AKHAN, 2012
