İŞİN ÖNEMİ VE İŞ YAŞAMINDA TÜKENMİŞLİK
Prof. Dr. Nursel TELMAN
Yrd. Doç. Dr. Levent ÖNEN
İşin önemi:
İşin, insan yaşamında yeri büyüktür. İsanın bir iş yaşamı olmasının ve bu iş yaşamında başarılı ve iş memnuniyneti içinde olmasının söz konusu olduğu günümüzde, gündemimizdeki konu daha da fazla önem kazanmaktadır. İçinde bulunduğumuz 21. Yüzyıla damgasını çoktan vurmuş olan değişim hızı, gittikçe ivme kazanmakta ve bu baş döndürücü hız, iş yaşamını birçok boyutta zorlamaktadır. Bir taraftan insan, iş yaşamında kendi becerisini kullanabilme, başarının getireceği memnuniyeti algılama, bir statü sahibi olma, ekonomik ihtiyaçlarını sağlama, günün başlangıç ve bitiminin bilincini yaşama, disiplinli ve planlı olma alışkanlığının kazanılması gibi bir çok pozitif geri bildirimi elde ederken, devamlı beyinsel işlevlerini kullanması nedeniyle de canlı ve hareketli olur.
Ne var ki, bu günün iş yaşamını zorlayıcı yapan, gerek teknolojik değişmeler gerekse hız ve kaliteye ulaşmanın yarattığı stres, çalışanı çalışma gününün sonunda tükenmişliğe sürüklemektedir.
Tükenmişliğin tanımı:
Tükenmişlik, hepimizin çok iyi tanıdığı bir duygudur. Hani uzun ve yorucu bir günün sonunda eve geldiğinizde kendinizi çok yorgun, hissedip, 5 dakika kanepeye uzanırsak kendimize geleceğimizi hissettiğimiz akşamlar “tükenmişliği” yaşıyorsunuz demektir. Bu, uzun soluklu stres veya hayal kırıklığı sonucu yaşanan fizik veya duygusal bitkinlik duygusudur. Bu duygu, depresyonla aynı duygu değildir. Bu semptom içine yavaşça girilir, birey uzun süre kendini bitkin, tamamen enerjisi tükenmiş hisseder.
Kronik yorgunluk tükenmişliğin en temel semptomudur. Tükenmişliği yaşayan insan fizik olarak, duygusal ve ruhsal olarak bitkindir. Davranışsal olarak bakılırsa tükenmişliği yaşayan “çalışan insan” kinayeli, eleştirel olur. Çevresine ilgisiz ve etkisiz olur.
Tükenmişlik yavaş yavaş gelişir ve insanın yaratıcılığı ve etkinliği yerini, derin yorgunluk duygusuna ve eleştirel davranışa bırakır ve böylece insan hareket etme gücünü kaybeder. Uzun süre stresi yaşamak, tükenmişliğin nedenlerinden biridir. Tükenmişlik yavaş yavaş gelişen bir hastalıktır ve akşamdan sabaha da iyileşmez.
Tükenmişliğin uyarıcı niteliğindeki ilk belirtileri:
Aşağıdaki listede belirtilen semptomları dikkate almak gerekir. Bu semptomlardan ne kadar çoğunu yaşıyorsanız ve ne kadar süreli yaşıyorsanız o kadar tükenmişliği yaşamayla karşı karşıya kalma riskiniz vardır.
Belirtiler:
• Kendini devamlı yorgun, bezgin, fizik olarak güçsüz hissetmek.
• Zorlanmaya neden olana karşı öfke duymak.
• Zorlamayla başaçıkmalarda kendi kendini devamlı eleştirmek
• Alaycı, negatif ve tedirgin olmak.
• Küçük bir şey karşısında hemen alevlenmek.
• Devamlı baş ağrıları ve sindirim, barsak sistemi bozuklukları yaşamak.
• Kilo kaybı veya kilo almak.
• Süreli uyku hali veya depresif olmak.
• Nefesi kesilme – nefessiz kalma hissi yaşamak.
• Her şeyden şüphe eder olmak.
• Çaresizlik duygusunu yaşamak.
• Risk almada artış.
İş yaşamında tükenmişlik:
Günümüzde iş yaşamı oldukça rekabet gerektiren, zorlayan bir yapıya sahip olup, yönetici ve çalışanların, hedefleri başarmaları konusunda üzerlerinde devamlı baskı yaratır. İş yaşamındaki bütün çalışanlardan hızlı ve tercih edilebilen ve ucuza malolabilen çözümler ortaya koymaları bekleniyor. Baskının gittikçe arttığı böyle bir ortam içinde stres çok sık yaşanan bir duygudur.
Tükenmişlik semptomları 5 ayrı kategoride ele alınabilir (Schaufeli & Buunk, 1992)
1. Psikolojik semptomlar
2. Fizik semptomlar
3. Davranışsal semptomlar
4. Sosyal semptomlar
5. Problem olmaya yatkın tutumlar.
Organizasyonlarda tükenmişlik semptomları ve olası sebepleri:
1. Psikolojik sebepler ve semptomları:
- Kendini depresif hissetme
- Derinlerde hissedilen öfke ve hayal kırıklığı duygusu
- Zihinsel ve motor hareketlerde beceri zayıflığı
- Konsantrasyon bozukluğu
- Nedeni bilinmeyen huzursuzluk veya tedirginlik duygusu
Bu semptomlar yaşandığı zaman bireyin başarma duygusu yok olur. Bir şeyi başarmayla ilgili kendine güveni ve takdiri azalır ve sonuçta tükenmişliğin diğer semptomları yaşanır. Bir işletmede bu semptomları yaşayanların sayısı artması halinde, örgütsel tükenmişlik söz konusu olur ki, bunun da organizasyona maliyeti olağanüstü yüksektir. İnsanların strese olan direnç eşikleri ne kadar yüksekse, stresle ilgili hastalıklara ve tükenmişliği geliştirmeye de o derece dirençli olur. İş yaşamında çalışanlarda tükenmişliğin gelişmesi yaşanan hayal kırıklığı, engellenme ve hüsran duygusu yaşamayla yakından ilişkilidir.
2. Fizik sebepler ve semptomları:
*Hafif fizik semptomlar:
- Tansiyon
- Başağrıları
- Bulantı
- Yoğun veya kronik yorgunluk
* Psikosomatik bozukluklar:
- Ülserler
- Mide barsak bozuklukları
- Kalple ilgili problemler
* Psikolojik stres reaksiyonları
- Solunum yetmezliği – astım
- Yüksek kan basıncı
- Yüksek kolestrol seviyesi
Prof. Dr. Nursel TELMAN
Yrd. Doç. Dr. Levent ÖNEN
İşin önemi:
İşin, insan yaşamında yeri büyüktür. İsanın bir iş yaşamı olmasının ve bu iş yaşamında başarılı ve iş memnuniyneti içinde olmasının söz konusu olduğu günümüzde, gündemimizdeki konu daha da fazla önem kazanmaktadır. İçinde bulunduğumuz 21. Yüzyıla damgasını çoktan vurmuş olan değişim hızı, gittikçe ivme kazanmakta ve bu baş döndürücü hız, iş yaşamını birçok boyutta zorlamaktadır. Bir taraftan insan, iş yaşamında kendi becerisini kullanabilme, başarının getireceği memnuniyeti algılama, bir statü sahibi olma, ekonomik ihtiyaçlarını sağlama, günün başlangıç ve bitiminin bilincini yaşama, disiplinli ve planlı olma alışkanlığının kazanılması gibi bir çok pozitif geri bildirimi elde ederken, devamlı beyinsel işlevlerini kullanması nedeniyle de canlı ve hareketli olur.
Ne var ki, bu günün iş yaşamını zorlayıcı yapan, gerek teknolojik değişmeler gerekse hız ve kaliteye ulaşmanın yarattığı stres, çalışanı çalışma gününün sonunda tükenmişliğe sürüklemektedir.
Tükenmişliğin tanımı:
Tükenmişlik, hepimizin çok iyi tanıdığı bir duygudur. Hani uzun ve yorucu bir günün sonunda eve geldiğinizde kendinizi çok yorgun, hissedip, 5 dakika kanepeye uzanırsak kendimize geleceğimizi hissettiğimiz akşamlar “tükenmişliği” yaşıyorsunuz demektir. Bu, uzun soluklu stres veya hayal kırıklığı sonucu yaşanan fizik veya duygusal bitkinlik duygusudur. Bu duygu, depresyonla aynı duygu değildir. Bu semptom içine yavaşça girilir, birey uzun süre kendini bitkin, tamamen enerjisi tükenmiş hisseder.
Kronik yorgunluk tükenmişliğin en temel semptomudur. Tükenmişliği yaşayan insan fizik olarak, duygusal ve ruhsal olarak bitkindir. Davranışsal olarak bakılırsa tükenmişliği yaşayan “çalışan insan” kinayeli, eleştirel olur. Çevresine ilgisiz ve etkisiz olur.
Tükenmişlik yavaş yavaş gelişir ve insanın yaratıcılığı ve etkinliği yerini, derin yorgunluk duygusuna ve eleştirel davranışa bırakır ve böylece insan hareket etme gücünü kaybeder. Uzun süre stresi yaşamak, tükenmişliğin nedenlerinden biridir. Tükenmişlik yavaş yavaş gelişen bir hastalıktır ve akşamdan sabaha da iyileşmez.
Tükenmişliğin uyarıcı niteliğindeki ilk belirtileri:
Aşağıdaki listede belirtilen semptomları dikkate almak gerekir. Bu semptomlardan ne kadar çoğunu yaşıyorsanız ve ne kadar süreli yaşıyorsanız o kadar tükenmişliği yaşamayla karşı karşıya kalma riskiniz vardır.
Belirtiler:
• Kendini devamlı yorgun, bezgin, fizik olarak güçsüz hissetmek.
• Zorlanmaya neden olana karşı öfke duymak.
• Zorlamayla başaçıkmalarda kendi kendini devamlı eleştirmek
• Alaycı, negatif ve tedirgin olmak.
• Küçük bir şey karşısında hemen alevlenmek.
• Devamlı baş ağrıları ve sindirim, barsak sistemi bozuklukları yaşamak.
• Kilo kaybı veya kilo almak.
• Süreli uyku hali veya depresif olmak.
• Nefesi kesilme – nefessiz kalma hissi yaşamak.
• Her şeyden şüphe eder olmak.
• Çaresizlik duygusunu yaşamak.
• Risk almada artış.
İş yaşamında tükenmişlik:
Günümüzde iş yaşamı oldukça rekabet gerektiren, zorlayan bir yapıya sahip olup, yönetici ve çalışanların, hedefleri başarmaları konusunda üzerlerinde devamlı baskı yaratır. İş yaşamındaki bütün çalışanlardan hızlı ve tercih edilebilen ve ucuza malolabilen çözümler ortaya koymaları bekleniyor. Baskının gittikçe arttığı böyle bir ortam içinde stres çok sık yaşanan bir duygudur.
Tükenmişlik semptomları 5 ayrı kategoride ele alınabilir (Schaufeli & Buunk, 1992)
1. Psikolojik semptomlar
2. Fizik semptomlar
3. Davranışsal semptomlar
4. Sosyal semptomlar
5. Problem olmaya yatkın tutumlar.
Organizasyonlarda tükenmişlik semptomları ve olası sebepleri:
1. Psikolojik sebepler ve semptomları:
- Kendini depresif hissetme
- Derinlerde hissedilen öfke ve hayal kırıklığı duygusu
- Zihinsel ve motor hareketlerde beceri zayıflığı
- Konsantrasyon bozukluğu
- Nedeni bilinmeyen huzursuzluk veya tedirginlik duygusu
Bu semptomlar yaşandığı zaman bireyin başarma duygusu yok olur. Bir şeyi başarmayla ilgili kendine güveni ve takdiri azalır ve sonuçta tükenmişliğin diğer semptomları yaşanır. Bir işletmede bu semptomları yaşayanların sayısı artması halinde, örgütsel tükenmişlik söz konusu olur ki, bunun da organizasyona maliyeti olağanüstü yüksektir. İnsanların strese olan direnç eşikleri ne kadar yüksekse, stresle ilgili hastalıklara ve tükenmişliği geliştirmeye de o derece dirençli olur. İş yaşamında çalışanlarda tükenmişliğin gelişmesi yaşanan hayal kırıklığı, engellenme ve hüsran duygusu yaşamayla yakından ilişkilidir.
2. Fizik sebepler ve semptomları:
*Hafif fizik semptomlar:
- Tansiyon
- Başağrıları
- Bulantı
- Yoğun veya kronik yorgunluk
* Psikosomatik bozukluklar:
- Ülserler
- Mide barsak bozuklukları
- Kalple ilgili problemler
* Psikolojik stres reaksiyonları
- Solunum yetmezliği – astım
- Yüksek kan basıncı
- Yüksek kolestrol seviyesi
